ĐÔI ĐIỀU VỀ THƠ TIẾNG LÒNG
ĐÔI ĐIỀU VỀ THƠ TIẾNG LÒNG
1.
CỦI KHÓC
Củi vặn mình để cháy
Lửa òa òa reo vui
Khói vờn quanh như múa
Ánh mắt ai cũng cười.
Có một thanh củi nhỏ
Bọt sủi từ tâm thân
Phải chăng là củi khóc
Đớn đau trong lặng thầm?
Bài thơ triết luận về cuộc đời bằng hai khổ thơ: Khổ thơ trên - kẻ cười; khổ thơ dưới - người khóc. Hai mặt cuộc đời là vậy! Có thể xem xét theo góc độ khác của ý tưởng bài thơ: Sự thiệt thòi của thân phận cá thể nào đó đến phải “đớn đau lặng thầm”, trong khi cộng đồng thì reo vui nhảy múa...Không! Ở bài thơ là “một thanh củi nhỏ”, ở xã hội cộng đồng, thì đó là số đông tuyệt đối – rất nhiều thân phận còn đang đau đớn lặng thầm! Tính nhân văn được gài cắm vào bài thơ bài thơ triết luận xã hội là vậy!
Người ta đã nói nhiều đến chủ thể của khóc, trong nhiều trường hợp rất độc đáo, như đá khóc, gió khóc, dòng sông khóc,...
Về nghệ thuật, với “Củi khóc”, Tố Uyên có lối quan sát rất tinh tế: Cây củi khi còn ẩm nước được đưa vào bếp đốt sẽ sùi nước ra như khóc. Hơn cả sự quan sát tinh tế ấy, là cảm xúc thi ca để cảm nhận cây củi như người - người khóc! Nhà thơ đã nhân hóa củi, để đi đến như những ý tưởng thi ca như đã được cảm nhận trên đây. Hệ thi từ-thi ngữ của bài thơ, khi thì cụ thể, khi thì trừu tượng, nâng năng lực nhân hóa của bài thơ thêm sức nặng, khiến người đọc cảm nhận củi như người, người như củi vậy!
2.
TRĂNG RỖNG
(Viết cho một người bạn mà T-U quí trọng)
"Sao anh lại ngỏ lời
Vào một đêm trăng khuyết.
Để bây giờ thầm tiếc
Một vầng trăng không tròn..." (Thơ Phi Tuyết Ba)
*
Anh đừng vội thốt lên lời nói ấy
Bến sông non sao nỡ ép trăng già
Vừa thấp thoáng bóng dáng con thuyền giấy
Đã giục lòng chất những giấc mơ xa...
Ta xòe tay để chạm miền đồng cảm
Cho câu thơ lay khẽ góc tâm hồn
Xin hãy hiểu, phải đâu em lãnh đạm
Mà nắm vào, sợ sập mất hoàng hôn!
Nghe em nhé,
Neo lòng bên trăng khuyết
Nghĩ về nhau
Bằng ý nghĩ thật tròn
Nếu ta mang hai mảnh cong ra ghép
Dẫu thành vòng..
Nhưng trăng rỗng...
Sẽ buồn hơn...
Nếu "Củi khóc" là bài thơ triết luận nhân sinh, thì "Trăng rỗng" là bài thơ tình - nhưng là bài thơ tình khác với nhiều bài thơ tình khác chỉ với những tiếng yêu đầy ắp.
"Trăng rỗng" gồm ba đoạn thơ:
Đoạn thơ đầu có ý trách nhẹ “đối tượng” sao vội vàng "đốt cháy giai đoạn" của tình yêu mà ngỏ lời vội vã! Thật là một lời trách nhẹ rất đáng yêu, bằng hình tượng thơ rất đẹp. Em khuyên anh chỉ “chạm” bàn tay, chứ đừng “nắm”, bởi chạm tạo nên sự nhẹ nhàng, êm ái; còn “nắm” thì, ngược lại, à một hành động mạnh mẽ, khiến “sập hoàng hôn” – ánh nắng chiều đẹp,mềm và dịu... Và, như vậy là để tạo nên tình yêu đẹp theo cách của thi ca: “Xin hãy hiểu, phải đâu em lãnh đạm/
Mà nắm vào, sợ sập mất hoàng hôn!”.
Thật ra, theo quy luật vận động của tình yêu, thì tình yêu luôn có xu hướng vươn nhanh tới đỉnh của nó. Kìm hãm tốc độ vận động ấy để tình yêu chậm lại là một cách xử lý rất thơ và giầu nữ tính đối với tình yêu
Đoạn thơ cuối cùng, thật
là chí lý, khi em ví tình yêu nếu vội vã sẽ như hai vành trăng khuyết
ghép lại thấy hình tròn bên ngoài, nhưng bên trong thì rỗng! Em nói thế
thì anh chẳng còn lý do gì mà không vừa lòng với em!
Bài thơ được sử dụng các hình tượng đẹp như "trăng", "thuyền",...; những ngôn từ, khi thì gây ấn tượng như “chạm”, “nắm” "miền đồng cảm", "sập hoàng hôn"...; khi thì êm ái, dễ thương như "nghe em nhé", "phải đâu em lãnh đạm"...
Chắc chắn “đối tượng” của em sẽ nghe theo lời khuyên của em và càng yêu em tha thiết ; tình yêu của họ sẽ dần dần trở nên vành trăng tròn đầy đặn!
3.
ƯỚM THỬ GIÀY XƯA
Dừng chân, ướm thử hài xưa
Gót qua dâu bể,
Còn vừa nữa đâu!
Ngỡ như mới giập bã trầu
Mà thời gian đã nhuốm màu bạc vôi!
Dấu son rải dọc đường đời
Chỉ mình mình biết sạn rơi kẽ nào...
Tháo ra dốc hết lao xao
Lót thêm lành lặn trả vào khôi nguyên
Giày xưa - da hãy còn mềm
Chân nay - chai đã cứng thêm vài phần!
Chùng lòng, giây phút tần ngần
Lạc giày, lạc cả bước chân,
Thôi đành!
Bài thơ lục bát gồm 12 câu là một bài thơ nỗi niềm – nỗi niềm về đời người. Hình tượng chủ đạo của bài thơ là giày và chân. Xoay quanh hai hình tượng chủ đạo là hành động ướm giày và nỗi niềm cùng hành động ấy!
Giày tượng trưng cho cái vốn có xưa kia của tròn đầy, trắng trong và tinh khiết... Chân (vốn đã từng vừa vặn với giày) tượng trưng sự biến đổi qua thời gian, nay trở nên hao mòn, ố hoen và vẩn đục, mà xưa kia vốn tròn đầy, trắng trong và tinh khiết.
Ướm giày là hành động so sánh, đối chiếu giữa chân và giày, từ đó, thấy rõ sự mất mát lớn của chân bởi chân đã qua tháng ngày hành tẩu bôn ba. Chân không còn là chân của thuở khôi nguyên cùng với giày thuở ấy, nên nay đã không còn vừa giày nữa nữa! Thời gian mới chỉ nhai giập bã trầu, mà đã đổi thay lớn đến vậy! Hai câu thơ với hình ảnh cụ thể diễn đạt một cách cụ thể sự “xuống cấp” của chân so với giày:
Giày xưa - da hãy còn mềm
Chân nay - chai đã cứng thêm vài phần!
Nếu chỉ những điều như đã nêu, thì bài thơ thuần túy là kể về sự thay đổi – mà sự thay đổi là bản chất của sự vật, của cuộc đời! Giá trị của bài thơ được nâng lên tuyệt đối, chính là nỗi niềm của người ướm giày! Những cảm thán từ và ngữ khiến người đọc xót ta cùng chủ thể: “Còn vừa nữa đâu!” - chân không vừa giày nữa! , “Mà thời gian đã nhuốm màu bạc vôi!” – thời gian biến đổi theo chiều hướng mất mát, “Chỉ mình mình biết sạn rơi kẽ nào” – cô đơn tủi phận, “Lót thêm lành lặn trả vào khôi nguyên” – nuối tiếc một thời...Và, cuối cùng, thì nỗi niềm vỡ òa ra với tâm trạng đầy uẩn ức trong buồn phiền mà “Chùng lòng, giây phút tần ngần” vậy đó!
Bài thơ “Ướm thử giày xưa” day dứt nỗi niềm về sự đổi thay mất mát. Và, cao hơn thế mà cũng là cái hồn của bài thơ là sự nuối tiếc một thời – một thời khôi nguyên với mọi vẻ đẹp của cuộc đời!
Tuy nhiên, trên thực tế, người ướm giày cũng chỉ là thử ướm mà thôi; nuối tiếc đấy, nhưng đó là quy luật vận động của cõi vô thường, nênđành thốt lên lời tự thán :
“Lạc giày, lạc cả bước chân/Thôi đành!”
**
* *
Chọn ba bài thơ mang tính đại diện cho thơ Tiếng Lòng để giới thiệu trên đây, tức là tôi chọn sự khẳng định về tính đa dạng thi ca, về chất lượng nghệ thuật và về sự đồng cảm với nữ thi nhân.
Thi ca là cuộc sống, mà cuộc sống vốn đa dạng, nên sự đa dạng thi ca là điều đương nhiên và cần khuyến khích. Nếu “Củi khóc” sâu đằm trong ý tưởng triết luận nhân văn, “Trăng rỗng” thể hiện một cách khác người về tình yêu, thì “Ướm thử giày xưa” bộc về nỗi niềm bất ổn của con người. Không chỉ về ý tưởng, mà cả hình thức vần điệu cũng đa dạng: Trong khi “Ướm thử giày xưa” là thơ lục bát truyền thống, thì “Trăng rỗng” là thơ khổ tám chữ, “Củi khóc” là thơ khổ năm chữ - nói rộng ra một chút: Ta còn biết “Cafe” mới đây và nhiều bài khác của Tiếng Lòng là thơ tự do.
Tiếng Lòng xây dựng hình thượng thi ca theo cách riêng của mình – đó là lối dùng đối tượng , sự vật cụ thể, để khi thì ví von, khi thì nhân cách hóa, khi thì gài cắm hồn mình vào đó: Củi trong “Củi khóc”, trăng trong “Trăng rỗng”, giày trong “Ướm thử giày xưa”...
Hệ thống thi từ-thi ngữ trong thơ Tiếng Lòng thật biến hóa khôn lường – khi cụ thể, khi trừu tượng; khi là phương tiện cảm kể hay cảm tả, khi là cung cách của diễn cảm tâm tư...
Thơ hiện nay thường thể hiện các xu hướng cách tân khác nhau. Lạm dụng các phương pháp sáng tác tượng trưng, siêu thực, trong nhiều trường hợp người ta đưa thơ đến chỗ xa lạ với bạn đọc, rõ nhất là “thói tùy tiện thi ca” - tôi tạm dùng cụm từ này! Tùy tiện phi lô-gic trong tư duy nghệ thuật, tùy tiện sử dụng ngôn từ, tùy tiện tước bỏ không chỉ vần mà cả điệu trong thơ... Thật sự, thơ Tiếng Lòng là thơ cách tân chuẩn mực, đáng chú ý là tính tư duy nghệ thuật theo lô-gic. Cụ thể là ở mỗi bài thơ, diễn tiến cảm xúc theo trình tự hợp quy luật, chứ không tùy tiện “rẽ ngang, ngoặt tắt”, khiến người đọc bơ vơ giữa đường thơ... Về ngôn từ và vần điệu của thơ Tiếng Lòng, thì như đã được đề cập.
Có thể nói thêm nữa, song chỉ vậy cũng đủ để hiểu một cây bút nữ thi ca mà ta đang nói về Chị. Những gì được trình bày trong bài viết này không nhằm khen và càng không phải là khen quá lời, mà để thể hiện sự đồng tình của người phê bình với tác giả thi ca mà thôi!
Kết thúc bài viết, xin gửi tới nữ thi nhân lời chúc mừng về những gì đã đạt được và niềm hy vọng về những gì sẽ đạt tới!
Hà Nội, tháng 11 – 2012
M.T
Bài thơ được sử dụng các hình tượng đẹp như "trăng", "thuyền",...; những ngôn từ, khi thì gây ấn tượng như “chạm”, “nắm” "miền đồng cảm", "sập hoàng hôn"...; khi thì êm ái, dễ thương như "nghe em nhé", "phải đâu em lãnh đạm"...
Chắc chắn “đối tượng” của em sẽ nghe theo lời khuyên của em và càng yêu em tha thiết ; tình yêu của họ sẽ dần dần trở nên vành trăng tròn đầy đặn!
3.
ƯỚM THỬ GIÀY XƯA
Dừng chân, ướm thử hài xưa
Gót qua dâu bể,
Còn vừa nữa đâu!
Ngỡ như mới giập bã trầu
Mà thời gian đã nhuốm màu bạc vôi!
Dấu son rải dọc đường đời
Chỉ mình mình biết sạn rơi kẽ nào...
Tháo ra dốc hết lao xao
Lót thêm lành lặn trả vào khôi nguyên
Giày xưa - da hãy còn mềm
Chân nay - chai đã cứng thêm vài phần!
Chùng lòng, giây phút tần ngần
Lạc giày, lạc cả bước chân,
Thôi đành!
Bài thơ lục bát gồm 12 câu là một bài thơ nỗi niềm – nỗi niềm về đời người. Hình tượng chủ đạo của bài thơ là giày và chân. Xoay quanh hai hình tượng chủ đạo là hành động ướm giày và nỗi niềm cùng hành động ấy!
Giày tượng trưng cho cái vốn có xưa kia của tròn đầy, trắng trong và tinh khiết... Chân (vốn đã từng vừa vặn với giày) tượng trưng sự biến đổi qua thời gian, nay trở nên hao mòn, ố hoen và vẩn đục, mà xưa kia vốn tròn đầy, trắng trong và tinh khiết.
Ướm giày là hành động so sánh, đối chiếu giữa chân và giày, từ đó, thấy rõ sự mất mát lớn của chân bởi chân đã qua tháng ngày hành tẩu bôn ba. Chân không còn là chân của thuở khôi nguyên cùng với giày thuở ấy, nên nay đã không còn vừa giày nữa nữa! Thời gian mới chỉ nhai giập bã trầu, mà đã đổi thay lớn đến vậy! Hai câu thơ với hình ảnh cụ thể diễn đạt một cách cụ thể sự “xuống cấp” của chân so với giày:
Giày xưa - da hãy còn mềm
Chân nay - chai đã cứng thêm vài phần!
Nếu chỉ những điều như đã nêu, thì bài thơ thuần túy là kể về sự thay đổi – mà sự thay đổi là bản chất của sự vật, của cuộc đời! Giá trị của bài thơ được nâng lên tuyệt đối, chính là nỗi niềm của người ướm giày! Những cảm thán từ và ngữ khiến người đọc xót ta cùng chủ thể: “Còn vừa nữa đâu!” - chân không vừa giày nữa! , “Mà thời gian đã nhuốm màu bạc vôi!” – thời gian biến đổi theo chiều hướng mất mát, “Chỉ mình mình biết sạn rơi kẽ nào” – cô đơn tủi phận, “Lót thêm lành lặn trả vào khôi nguyên” – nuối tiếc một thời...Và, cuối cùng, thì nỗi niềm vỡ òa ra với tâm trạng đầy uẩn ức trong buồn phiền mà “Chùng lòng, giây phút tần ngần” vậy đó!
Bài thơ “Ướm thử giày xưa” day dứt nỗi niềm về sự đổi thay mất mát. Và, cao hơn thế mà cũng là cái hồn của bài thơ là sự nuối tiếc một thời – một thời khôi nguyên với mọi vẻ đẹp của cuộc đời!
Tuy nhiên, trên thực tế, người ướm giày cũng chỉ là thử ướm mà thôi; nuối tiếc đấy, nhưng đó là quy luật vận động của cõi vô thường, nênđành thốt lên lời tự thán :
“Lạc giày, lạc cả bước chân/Thôi đành!”
**
* *
Chọn ba bài thơ mang tính đại diện cho thơ Tiếng Lòng để giới thiệu trên đây, tức là tôi chọn sự khẳng định về tính đa dạng thi ca, về chất lượng nghệ thuật và về sự đồng cảm với nữ thi nhân.
Thi ca là cuộc sống, mà cuộc sống vốn đa dạng, nên sự đa dạng thi ca là điều đương nhiên và cần khuyến khích. Nếu “Củi khóc” sâu đằm trong ý tưởng triết luận nhân văn, “Trăng rỗng” thể hiện một cách khác người về tình yêu, thì “Ướm thử giày xưa” bộc về nỗi niềm bất ổn của con người. Không chỉ về ý tưởng, mà cả hình thức vần điệu cũng đa dạng: Trong khi “Ướm thử giày xưa” là thơ lục bát truyền thống, thì “Trăng rỗng” là thơ khổ tám chữ, “Củi khóc” là thơ khổ năm chữ - nói rộng ra một chút: Ta còn biết “Cafe” mới đây và nhiều bài khác của Tiếng Lòng là thơ tự do.
Tiếng Lòng xây dựng hình thượng thi ca theo cách riêng của mình – đó là lối dùng đối tượng , sự vật cụ thể, để khi thì ví von, khi thì nhân cách hóa, khi thì gài cắm hồn mình vào đó: Củi trong “Củi khóc”, trăng trong “Trăng rỗng”, giày trong “Ướm thử giày xưa”...
Hệ thống thi từ-thi ngữ trong thơ Tiếng Lòng thật biến hóa khôn lường – khi cụ thể, khi trừu tượng; khi là phương tiện cảm kể hay cảm tả, khi là cung cách của diễn cảm tâm tư...
Thơ hiện nay thường thể hiện các xu hướng cách tân khác nhau. Lạm dụng các phương pháp sáng tác tượng trưng, siêu thực, trong nhiều trường hợp người ta đưa thơ đến chỗ xa lạ với bạn đọc, rõ nhất là “thói tùy tiện thi ca” - tôi tạm dùng cụm từ này! Tùy tiện phi lô-gic trong tư duy nghệ thuật, tùy tiện sử dụng ngôn từ, tùy tiện tước bỏ không chỉ vần mà cả điệu trong thơ... Thật sự, thơ Tiếng Lòng là thơ cách tân chuẩn mực, đáng chú ý là tính tư duy nghệ thuật theo lô-gic. Cụ thể là ở mỗi bài thơ, diễn tiến cảm xúc theo trình tự hợp quy luật, chứ không tùy tiện “rẽ ngang, ngoặt tắt”, khiến người đọc bơ vơ giữa đường thơ... Về ngôn từ và vần điệu của thơ Tiếng Lòng, thì như đã được đề cập.
Có thể nói thêm nữa, song chỉ vậy cũng đủ để hiểu một cây bút nữ thi ca mà ta đang nói về Chị. Những gì được trình bày trong bài viết này không nhằm khen và càng không phải là khen quá lời, mà để thể hiện sự đồng tình của người phê bình với tác giả thi ca mà thôi!
Kết thúc bài viết, xin gửi tới nữ thi nhân lời chúc mừng về những gì đã đạt được và niềm hy vọng về những gì sẽ đạt tới!
Hà Nội, tháng 11 – 2012
M.T
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét